Ανακάλυψη ιερού αφιερωμένου στον Μίθρα στην Ανζέρ της Γαλλίας / Discovery of a sanctuary dedicated to Mithra at Angers, France

Το πρώτο Μιθραίο της Δυτικής Γαλλίας βρέθηκε στην πόλη Ανζέρ (Angers), της περιφέρειας του Λίγηρα. Το ιερό εντοπίστηκε σε θέση αστικού χαρακτήρα, έκτασης 9 στρεμμάτων που ανασκάπτεται από αρχαιολόγους του Εθνικού Ινστιτούτου Σωστικών Αρχαιολογικών Ερευνών (Ι.Ν.R.A.P.).

Πρόκειται για έναν ορθογώνιο σπηλαιώδη χώρο όπου σώζεται θολωτή οροφή διακοσμημένη με άστρα. Στο χώρο σώζονται τμήματα κιόνων, σπαράγματα από γλυπτά, καθώς και βάθρα που στήριζαν αγάλματα ή χρησίμευαν ως βωμοί. Σκηνές σε χαμηλό ανάγλυφο που βρέθηκαν στο χώρο δείχνουν το θεό Μίθρα να σκοτώνει ταύρο – μια τυπική σκηνή της λατρείας – και δαδοφόρους λατρευτές. Το ιερό διέθετε κι έναν προθάλαμο όπου οι πιστοί μπορούσαν να ντυθούν κατάλληλα πριν την έλευσή τους στον κυρίως τμήμα. Κινητά ευρήματα που βρέθηκαν στο χώρο περιλαμβάνουν ζωόμορφο αγγείο, ανθρωπόμορφους λύχνους με Νούβιες φιγούρες, 200 νομίσματα, πόρπη με σταυρό, καθώς και τμήμα κεραμικού αγγείου με αφιέρωση ''στον ανίκητο θεό Μίθρα''. Οστά κόκκορα που επίσης εντοπίστηκαν, υποδηλώνουν σειρά τελετουργικών γευμάτων και θυσιών που είχαν πραγματοποιηθεί στο χώρο, ο οποίος φαίνεται ότι άκμασε τον 3ο αι. μ.Χ.

Αφιέρωση στα Ελληνικά

Dedication in Greek

Η μυστηριακή λατρεία του ινδοπερσικού θεού Μίθρα απευθυνόταν κυρίως σε άνδρες. Μετά την υιοθέτησή της από εξέχοντα μέλη της ρωμαϊκής κοινωνίας, εξαπλώθηκε στα στρατεύματα της Αυτοκρατορίας. Για το λόγο αυτό, τα ιερά του θεού απαντώνται σε περιοχές των συνόρων του ρωμαϊκού κράτους όπου είχαν εγκατασταθεί λεγεώνες (Βρετανία, Δαλματία, παραδουνάβιες περιοχές, Β. Αφρική). Αν και δεν θεωρείτο κρατική λατρεία, ο Μιθραϊσμός δεν πολεμήθηκε καθώς δεν εναντιωνόταν στη λατρεία του αυτοκράτορα. Ως ιδιωτική λατρεία όμως θεωρήθηκε ως αντιστάθμισμα στα όσα προσέφερε ο Χριστιανισμός – με τον οποίο έχει πολλές ιδεολογικές ομοιότητες – και άρα εμπόδιο στην εξάπλωσή του. Για το λόγο αυτό, ο Μίθρας παρουσιάστηκε ως ενσάρκωση του διαβόλου από τους Χριστιανούς συγγραφείς και η λατρεία του απαγορεύτηκε τελικά από τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο Α΄ το 392.

Όσο για το ιερό της Angers, φαίνεται να ακολούθησε τη μοίρα της λατρείας που εξυπηρετούσε. Ίχνη φωτιάς καθώς και το κατεστραμμένο πρόσωπο του Μίθρα στο ανάγλυφο της ταυροκτονίας μαρτυρούν το βίαιο τέλος των λατρευτικών πρακτικών στο χώρο.

Ανθρωπόμορφη λύχνος (Κεφαλή Νούβιου)

Anthropomorphic oil lamp (Head of a Nubian)

English version

The excavation of the site of the former Clinique Saint-Louis at Angers, France, curated by the State (Regional Archaeological Service, Pays de-la-Loire), is being carried out by a team of I.N.R.A.P. archaeologists. This site covers an area of 9,000 square metres. At present, the vestiges of a sanctuary dedicated to the worship of Mithra, a god of Indo-Iranian origin is being brought to light.

Mithraism was probably introduced into the Empire by Roman soldiers and eastern merchants and spread at the end of the 1st century A.D. This cult of mysteries, reserved to men, attracted first of all the Èlites, then spread to all layers of society. Competing with Christianity it was strongly combated and finally banned by Emperor Theodosius in 392 A.D.

The mithræum

At least as early as the 3rd century A.D, a rectangular excavated building was installed to the northwest of the site. Its architecture is that of a mithræum, an edifice dedicated to the cult of Mithra. These temples appear as small vaulted shrines in which banquets and sacrifices in honour of Mithra took place.

Their painted vault is generally decorated with a starred sky. At Angers, drums of columns, or perhaps bases of altars, emerge. Sanctuaries dedicated to the god always include a low relief showing the divinity with his Phrygian bonnet. Sent by the supreme god he cuts the throat of a bull, symbol of evil, whose blood gives birth to new life. The excavation of the antique remains of the rue René Brémont today reveals elements of these painted statues: fragments of a low-relief of the god Mithra with notably elements of dadophoroi (torch bearers) and of the miles (lance bearer), associated with rich 4th century A.D. goods.

The goods of the mithræum

Many coins (about 200) and pottery fragments, as well as intact oil lamps, fragments of a rare terracotta chandelier with Nubian figures, a bronze cruciform fibula characteristic of 4th century functionaries, animal remains dominated by cockerel bones (a favoured dish of cultic banquets), an exceptional zoomorphic vase with handles largely conserved, are scattered inside and around the temple.

Αφιέρωση στον θεό Μίθρα σε αγγείο (3ος αι. μ.Χ.)

Dedication to the god Mithra on a vase (3rd cent. A.D.)

On a sigillated ceramic beaker made in the workshops of Lezoux (Puy-de-Dôme) there is a dedication, engraved before firing, offered by a certain Genialis in the first half of the 3rd century A.D. ''†: ´ DEO†[INVIC]TO MYTRH[AE]…/…]VS GENIALIS CIVES MA […]VS EXVOTO D[†…/…]RIBVS OMNIS LOCO OMNIS (…)† †: ´†To the unvanquished Mithra, ,]us Genialis , citizen of … has offered an ex-voto (this vase)†''.

A fragment of worked freestone, decorated with palmettes, has a cartouche with a four-line inscription in Greek that has been in part deciphered. It indicates a dedication by a certain Theophilos of eastern origin for the benefit of Retituitos, a name of Gallic consonance.

The richness of the findings, the conservation of the vestiges, the importance of epigraphy, the absence until now of a discovery of any mithræa in the west of France, offer to the I.N.R.A.P. archaeologists perspectives of original research concerning the fields of archaeology, of art history and of religions.

This discovery opens new perspectives for the history of Angers and early Christianisation in the fourth century. After Bordeaux, Strasbourg, Biesheim, Septeuil, Tirlmont (Belgium), Martigny (Switzerland), Rome and Ostia, Angers henceforth takes its place in the limited inventory of the mithræa known in Western Europe.

Πηγές / Sources: Heritage Key, I.N.R.A.P.
Photos: © Hervé Patier / I.N.R.A.P.