Βασίλισσα Αρσινόη Β': ήταν η πρώτη Ελληνίδα Φαραώ; / Queen Arsinoë II: was the first Greek Pharaoh?

Αίγυπτος, Ασουάν - H βασίλισσα Αρσινόη ΙΙ στον ναό των Φιλών

/

Egypt, Aswan - Queen Arsinoë II in the Philae temple

(Photo by Maria Nilsson)

Ένα μοναδικό σύνθετο διάδημα και μια εναλλακτική μεθοδολογία ερμηνείας συμβόλων. Αυτή ήταν η ''συνταγή της επιτυχίας'' για την Maria Nilsson, μια ερευνήτρια από το Πανεπιστήμιο του Γκέτεμποργκ της Σουηδίας, η οποία υποστήριξε ότι η Αρσινόη Β΄, σύζυγος του Πτολεμαίου Β΄ Φιλάδελφου δεν βασίλεψε απλώς ως βασιλική σύζυγος αλλά ως θηλυκή Φαραώ, με έναν τρόπο που βρίσκει παράλληλο μόνο στη θρυλική Κλεοπάτρα Ζ', 200 χρόνια αργότερα. 

Σύμφωνα με την Nilsson, η Αρσινόη παριστάνεται να φέρει ένα ιδιαίτερο στέμμα που συνδυάζει τα κέρατα του θεού Κνουμ (δημιουργού της ανθρωπότητας), το ερυθρό φαραωνικό στέμμα της Κάτω Αιγύπτου, ένα άλλο στέμμα γνωστό ως ''Ατέφ'' που χρησιμοποιείται μόνο από φαραώ και θεούς, και τον προσφιλή στην εικονογραφία θηλυκών θεών και βασιλισσών ηλιακό δίσκο ανάμεσα σε ζεύγος κεράτων.

Μέχρι σήμερα, η έρευνα δέχεται ότι η Αρσινόη μοιράστηκε όλους τους τίτλους του συζύγου της ενώ το στέμμα της ερμηνευόταν ως δείγμα της θεοποίησής της ως υπόστασης της Ίσιδας και της Αθώρ δίπλα στον επίσης θεοποιημένο Πτολεμαίο.

Δεν είχε όμως προχωρήσει ποτέ στο σημείο να αμφισβητήσει την αμιγώς ανδρική σειρά διαδοχής των Πτολεμαίων, εξετάζοντας το ενδεχόμενο να συμπεριλαμβάνονταν στη διαδοχή και γυναίκες. Η Νilsson όμως εντόπισε την παράβλεψη αυτή, υποθέτοντας συμπερίληψη της Αρσινόης στη διαδοχή, συμβασιλεύοντας με τον Πτολεμαίο ως φαραώ η ίδια.

Στην απόφαση αυτή συντέλεσε και η επιρροή που είχε η εικόνα της Αρσινόης στην Κλεοπάτρα όταν η τελευταία υιοθέτησε το ιδιόμορφο στέμμα στη δική της αιγυπτιακή εικονογραφία ως μοναδική, ζώσα βασίλισσα. Με βάση τις υποθέσεις αυτές αλλά και την συνολική θεώρηση της εικονογραφίας της Αρσινόης, η Nilsson συμπεραίνει ότι η εικόνα της θεοποιημένης φαραώ δεν είναι απαραίτητα μεταθανάτια λατρεία αλλά αντιπροσωπεύει και τη θέση της όσο ζούσε, η οποία δεν ήταν άλλη από της "συμβασιλέα" του Πτολεμαίου Β'.

Η Maria Nilsson αποτελεί τον τελευταίο κρίκο μιας σειράς επιστημόνων από τη Σουηδία και αλλού που μελετούν τη συμβολική εικονογραφία αιγυπτίων βασιλισσών - Πτολεμαίων ή μη - σε σχέση με θεότητες. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται η Lana Troy, η Lyn Green, η Sally-Ann Ashton αλλά και η Ελληνίδα Δανάη Ναούμ. 

English version

A unique queen's crown with ancient symbols combined with a new method of studying status in Egyptian reliefs forms the basis for a re-interpretation of historical developments in Egypt in the period following the death of Alexander the Great. A thesis from the University of Gothenburg (Sweden) argues that Queen Arsinoë II ruled ancient Egypt as a female pharaoh, predating Cleopatra by 200 years.

Researchers are largely agreed on Queen Arsinoë II's importance from the day that she was deified. She was put on a level with the ancient goddesses Isis and Hathor, and was still respected and honoured 200 years after her death when her better-known descendant Cleopatra wore the same crown. But the reasons behind Arsinoë's huge influence have been interpreted in many different ways.

Maria Nilsson has studied her historical importance by interpreting her personal crown and its ancient symbols. The crown, which has never been found but is depicted on statues and Egyptian reliefs, was created with the help of the powerful Egyptian priesthood to symbolise the qualities of the queen. The thesis questions the traditional royal line which excludes female regents, and defies some researchers' attempts to minimise Arsinoë's importance while she was still alive.

"My conclusion instead is that Arsinoë was a female pharaoh and high priestess who was equal to and ruled jointly with her brother and husband, and that she was deified during her actual lifetime. It was this combination of religion and politics that was behind her long-lived influence", says Nilsson.

But it was not only Cleopatra who wanted to re-use Arsinoë's important and symbolic crown. Male descendants, all named Ptolemy, used her crown as a template when creating a new crown which they gave to the goddess Hathor to honour the domestic priesthood and so win its support when Egypt was gripped by civil war.

The thesis is clearly structured around the crown and includes its wider context in the reliefs. Nilsson paints an all-round picture of the queen, how she dressed, the gods she was depicted with, the titles she was given, and so on.

The source material comes from Egypt and can be used as a basis for understanding the country's political and religious development. At the same time, Nilsson paves the way for future studies of Egyptian crowns as symbols of power and status, and of the development of art in a more general sense.

"The creation of Queen Arsinoë's crown was just the beginning", she says.

Πηγές / Sources: Science Daily, Arxaiologia